Ημέρα της γυναίκας

Το υποκείμενο προηγείται του εγώ. Γυναίκα δε γεννιέσαι αλλά γίνεσαι διατυμπανίζει η γνωστή υπαρξίστρια φιλόσοφος Σιμόν Ντε Μποβουάρ. Ως τι γεννιέσαι όμως; Γεννιέσαι άνθρωπος;

Από βιολογικής άποψης γεννιέσαι θηλαστικό ζώο  ως συνέχεια του είδους και επιφορτισμένο με αυτήν την ιδιότητα.  Από θρησκευτικής άποψης γεννιέσαι από την αμαρτία και έτσι φέρεις πάνω σου το προπατορικό αμάρτημα και πρέπει να βαφτιστείς. Από κρατικής – οικονομικής άποψης γεννιέσαι ως πιθανότητα και στατιστική μονάδα και σε κάθε περίπτωση χρωστάς. Όσον αναφορά την κοινωνικότητα πλαισιώνεσαι  από θεσμούς και πρότυπα και ξεκινάς το ταξίδι σου στην ανθρωπότητα. 

Ο άνθρωπος είναι μία έννοια που σχετίζεται αναμφίβολα και αμφίδρομα με την κοινωνία και κατ’ επέκταση με την ιστορία. Είναι ιστορικό προϊόν, φέρει το παρελθόν και δημιουργεί το μέλλον. Πράττει ιστορικές στιγμές και μορφοποιείται από ιστορικές στιγμές του παρελθόντος. Ως τέτοιος, όμως, κάθε άλλο παρά στατικός είναι και δέσμιος της μοίρας του. Εγκυμονεί την αλλαγή και τη δημιουργία, όπως αναφέρει και ο άλλος μεγάλος υπαρξιστής φιλόσοφος του προηγούμενου αιώνα , Ζαν Πωλ Σαρτρ, ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, να κάνει τις επιλογές του και να αγωνίζεται βάση αυτών. Μπορεί να απεγκλωβίζεται από τις κανονικότητες που τον δομούν να παλεύει στο μεταίχμιο και να γίνεται παραγωγός της ζωής του.  Να προάγει τη διαλεκτική.

Ποια είναι λοιπόν η ιστορία της γυναίκας ως κοινωνικό φύλλο και από πού προέρχεται; Πώς το υποκείμενο ενδύεται την ιστορικότητά του και γίνεται γυναίκα;  Το σημαίνον γ-υ-ν-α-ι-κ-α  δημιουργεί τις ιστορικές αναπαραστάσεις που του αποδόθηκαν ως σημαινόμενο στο μυαλό του καθενός. Ας μη ξεχνάμε πως περισσότερη σημασία από το τι λέγεται και πώς, έχει η πηγή του σήματος  και η θέση στην οποία βρίσκεται. Συγκεκριμένα η θέση εξουσίας στην οποία βρίσκεται.

Το θηλυκό ζώο γίνεται γυναίκα και αποκτά την κοινωνική θηλυκότητά του μέσα από μία ιστορία ειπωμένη από τους άντρες. Είναι αυτό που πάνω του προβάλλονται όσα θέλει  αλλά και όσα φοβάται ή δεν μπορεί να κατανοήσει ο άνδρας. Λειτουργεί ως το Άλλο. Εκείνο το Άλλο που χρειάζεται το ένα για να υπάρχει και να αυτοπροσδιορίζεται  και ως τέτοιο λαμβάνει και τα ανάλογα χαρακτηριστικά. Δεν ταυτίζεται αλλά ούτε και διαφέρει θεμελιακά και τόσο με την έννοια του «μετανάστη» και του «τρελού» και όλα τα υπόλοιπα «Άλλα» του συλλογικού φαντασιακού. Υπάρχουν ως αρνητικά για να επιβεβαιώσουν το ένα και το αυτό θετικό. Εν προκειμένω τον άνδρα. Ο «μετανάστης» και ο «τρελός» το έθνος και το φυσιολογικό αντίστοιχα.

 Στο αρνητικό μετουσιώνεται κατά κύριο λόγο ο φόβος του θανάτου, η κατασπάραξη του σπερματοζωαρίου από το ωάριο, η μόλυνση της καθαρής φυλής από το ξένο, ο πνευματικός θάνατος του έλλογου από το παράλογο.  Είναι η απεγνωσμένη προσπάθεια της «θέσης» να διατηρήσει τη θέση της και να εκμηδενίσει την «αντίθεση» ώστε να μην υπάρξει σύγκρουση και αλλαγή. Τα θετικά και αρνητικά φορτισμένα  πρότυπα και τα αυτονόητα δημιουργούνται από τους εκμεταλλευτές για τη διατήρηση μίας κατάστασης ως έχει. Είναι όμως απεγνωσμένη αυτή η προσπάθεια(όπως προανέφερα)  γιατί «τα πάντα ρει» , όλα συγκρούονται και μεταβάλλονται και για αυτό η ίδια η συνθήκη όποιας μορφής εξουσίας προσημάνει την ανατροπή της. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει πως κάποια άλλη μορφή δε θα πάρει τη θέση της.

Ας γυρίσουμε, όμως, στο θέμα της σημερινής ημέρας  τη γυναίκα. Το θηλυκό του είδους, λοιπόν,  δομείται και αναπαρίσταται άλλοτε ως μητέρα, άλλοτε ως εταίρα, σύζυγος, μάγισσα, μοιχαλίδα, πριγκίπισσα,  κ.τ.λ. στολισμένο με τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά. Ανά εποχή το πρωτεύον στοιχείο που του προσάπτουν είναι άρρηκτα συνυφασμένο με τις οικονομικές συνθήκες και τις τεχνολογικές ανακαλύψεις που επικρατούν, με την εκάστοτε κυρίαρχη δομή: πόλη-κράτος, φεουδαρχία, καπιταλισμός. Οι δοξασίες έρχονται για να επικυρώσουν αυτά τα στοιχεία, άλλωστε οι θρησκείες δημιουργούνται από τους ανθρώπους και επιβάλλονται ως αλήθειες. Έτσι η γυναίκα δημιουργείται και μπαίνει σαν επιθετικός προσδιορισμός στο ουσιαστικό άνδρας όπως η σημερινή θρησκεία τοποθετεί την Εύα στο (και από το) πλευρό του Αδάμ. Δεν υφίσταται ως αυτόνομη ύπαρξη.

Με βάση την ανωτέρω συνάφεια, δεν είναι τυχαίο πως οι κοινωνικοί αγώνες των γυναικών ξεκίνησαν κατά κύριο λόγο με την βιομηχανική επανάσταση. Η ανάγκη περισσότερων εργατικών χεριών ανάγκασε το ίδιο το κράτος να ‘βγάλει από τα σπίτια τους’ τις γυναίκες, τις ως τότε αναγκαίες μόνο για τη διαιώνιση του είδους και τα οικιακά. Δουλειές που είτε δε λάμβαναν καμία αναγνώριση, είτε καθιστούσαν το θηλυκό δέσμιο της βιολογίας του. Η γυναίκα στην παραγωγή κοινωνικοποιήθηκε και επικοινώνησε τις εμπειρίες της, η εξωτερική εργασία την  οδήγησε στην αυτοσυνείδηση μέσω της συμμετοχής και της δημιουργίας , δεν υπάρχει μόνο για να ικανοποιεί τον άντρα και να ‘φέρει στον κόσμο τα παιδιά του’, όπως αυτός δεν υπάρχει μόνο για να ‘προσφέρει το σπέρμα του’. Η συνειδητοποίηση αυτή, θεωρώ, είναι και ο καταλυτικός παράγοντας που έκανε τη γυναίκα να βγει από τον επουσιώδη ρόλο του «Άλλου» και να αντιτεθεί, να αγωνιστεί  για να δώσει η ίδια νόημα στην ύπαρξή της.

Η Ασπασία δεν θεωρήθηκε ποτέ ισάξια του Περικλή, παρά μια ‘σοφιστικέ’ εταίρα. Η Σαπφώ χρωματισμένη με την ανδρική οπτική δεν έλαβε την αναγνώριση των συγχρόνων της παρά ταυτοποιήθηκε ως η λεσβία αρχαία συγγραφέας, με τις όποιες αρνητικές αναπαραστάσεις μπορεί να είναι συμβεβλημένος αυτός ο όρος. Η Υπατία δολοφονήθηκε με σαδιστικό τρόπο όχι κυρίως για τη θέση της όσο για το ότι ήταν γυναίκα σε αυτή τη θέση και ας μη ξεχνάμε πως διέπρεψε στην Αίγυπτο και όχι στην Ελλάδα. Η Αίγυπτος είχε μία μακρά ιστορία κρατικής και όχι ατομικής ιδιοκτησίας, που νομοθετικά μάλλον συγγενεύει περισσότερο με τον όρο της επικαρπίας παρά του κατέχω.

Η ατομική ιδιοκτησία και η θέσπιση της οικογένειας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα είναι και το περικείμενο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν και οι περισσότεροι υποτακτικοί ρόλοι της γυναίκας. Όπως σωστά αναφέρει ο Ένγκελς , η πρώτη ταξική καταπίεση που εμφανίζεται στην ιστορία συμπίπτει με την καταπίεση του γυναικείου φύλου από το αντρικό και αυτό έγινε με το πέρασμα από τις κοινωνίες της κοινοκτημοσύνης στις κοινωνίες της ατομικής ιδιοκτησίας και της συσσώρευσης. Ο άνδρας απαιτεί την γυναικεία μονογαμία για να κληρονομήσει τον συσσωρευμένο πλούτο στους δικούς του απογόνους. Η γυναίκα περνά από τα χέρια του πατέρα στα χέρια του συζύγου και αν αυτός πεθάνει στα χέρια κάποιου άλλου άνδρα της οικογενείας του, ώστε η διαχείριση της ιδιοκτησίας να μη χαθεί από την γενεαλογική γραμμή. Και η ίδια αντιμετωπίζεται πλέον ως απόκτημα, πλούτος, εν τέλει αντικείμενο. Και οι κάποιες αρετές που τις αποδίδονται εσωκλείουν την εξύμνηση του άνδρα που την κατέχει παρά την ίδια.

Ανά τον κόσμο  υπάρχουν απομονωμένες φυλές, κάτι που ώρες ώρες συγκρίνω με τα ενδημικά φυτά και ζώα και τις θεωρώ κοινωνικά ενδημικά είδη. Είναι φυλές που ζουν απομακρυσμένες από τις σημερινά κυρίαρχες δομές και λειτουργούν σαν χρονοκάψουλες ιστορικότητας. Σε αυτές τις φυλές η θέση της γυναίκας δεν είναι διόλου ίδια με της σύγχρονής μας τόσο στον δυτικό όσο και στον ανατολίτικο πολιτισμό. Είναι πολύ σημαντική η ανθρωπολογική αυτή ανακάλυψη γιατί δείχνει πως τίποτα δεν είναι παγιωμένο και πως η κοινωνική θέση  του ανθρώπου δεν έχει να κάνει τόσο με τη φύση του αλλά με την ίδια την κοινωνία που τον περιβάλλει.

Ας μη ξεχνάμε, λοιπόν , πως στις σημερινές κοινωνίες που μας περιβάλλουν, αν και η γυναίκα λογίζεται σε καλύτερη θέση από ότι παλαιότερα, κάτι που επιτεύχθηκε μέσα από συνεχείς αγώνες ιδιαίτερα τους τελευταίους δύο αιώνες, δεν παύουν οι διακρίσεις στον εργασιακό χώρο, ο στιγματισμός της ανύπαντρης μητέρας ή της γυναίκας με ελευθεριάζουσα συμπεριφορά, δεν σταμάτησαν ποτέ οι βιασμοί, η καταπίεση, η σωματική και ψυχολογική κακοποίηση  και  πόσα ακόμα που την υποβιβάζουν και την κρατούν δέσμια στους ρόλους που της ανατέθηκαν. Δεν οφείλεται  στην ενδεχομενικότητα  το γεγονός ότι σε χώρες με έντονη την καθολικά μισογύνικη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση πραγματοποιούνται καθημερινά ομαδικοί βιασμοί, δολοφονίες και διαμελισμοί γυναικών. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα υφίσταται η κλειτοριδεκτομή  ως μέσω άσκησης ελέγχου της γυναικείας σεξουαλικότητας και το αισθητικό και συμπεριφορικό πρότυπο για αυτή ως μέσω άσκησης ελέγχου ολόκληρης της ζωής της.

Στον δυτικό κόσμο, όπου μπορώ να αναφερθώ και εμπειρικά, η γυναίκα μπορεί να μην είναι το υπάκουο κατοικίδιο του άνδρα – συζύγου ως ένα βαθμό, αλλά έχει κατά κυριευθεί από μία οικονομική βιομηχανία είτε αυτό ονομάζεται μόδα, είτε καλλωπισμός, είτε ακόμα ,υπό τον μανδύα της ιατρικής, ψυχασθένεια. Ζει σε έναν κόσμο όπου αντί να εξελίσσεται και να υπερβαίνει τον εαυτό της ως άνθρωπος εγκλωβίζεται και μέσα από την κατανάλωση καταλήγει να καταναλώνει και να απομυζεί την ίδια της τη σάρκα και εν τέλει τον εαυτό της. Σε κάποιο σημείο η αφομοίωση έλαβε τα ηνία του γυναικείου αγώνα, η ανεξάρτητη γυναίκα πραγματώθηκε όχι ως κατάκτηση αλλά ως πρότυπο και το «Άλλο» δεν έπαψε να προσδιορίζεται ως τέτοιο αλλά άλλαξε μορφή. Το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς της αναγέννησης και το σημερινό μπορεί να φαίνονται εκ διαμέτρου αντίθετα, αλλά μία αντίθεση δε ζυγίζεται σε λίπος, τα πρότυπα αυτά στην ουσία τους είναι ίδια. Η διαχείριση και  η εξουσία πάνω στο γυναικείο σώμα είναι ένδειξη του κάθε πολιτισμού και απόδειξη πως  η καταπίεση δεν έχει σταματήσει.       

Ακόμη και σήμερα ένας αποτυχημένος άνδρας μπορεί να εκφράζει τον μισογυνισμό του και να νιώθει ανώτερος. Ένα τίποτα μπορεί να γίνει βιαστής. Όπως ακριβώς ένα τίποτα μπορεί να γίνει Έλληνας εκφράζοντας την δήθεν ανωτερότητα του στα ‘ξένα’ σώματα. Ο παλιός λευκός φτωχός ένιωθε ευγνώμον και ανώτερος επειδή δεν είχε γεννηθεί νέγρος. Αν τα σημεία της καμπύλης που περικλείει το κανονικό είναι οι διάφορες νόρμες η γραμμή που τα ενώνει είναι μία και πατάει και πάνω από τα σώματα μας.

Σήμερα 8 Μάρτη είναι η γιορτή της γυναίκας. Αυτή και κάθε ανάλογη επετειακή ημέρα, αν είχε ποτέ, έχει χάσει το νόημά της. Στα διάφορα μέσα μπορεί ο καθένας να βρει   τι έγινε την εν λόγω ημέρα, μου φαίνεται όμως χαζό να νιώθουμε περήφανες για αυτή μέσα σε έναν κόσμο που θέλει να διαμορφώσει τη γυναίκα ως μία κούκλα με μουνί, ακούραστη και πάντα ευχάριστη και πρόθυμη. Κάθε μία οφείλει να μάθει την ιστορία της και να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της μέσα από αυτήν και του τι θέλει να είναι ως αυτόνομη ύπαρξη. Ας μη ξεχάσουμε, λοιπόν, αυτό.